Leki przeciwdepresyjne związane z poprawą pamięci werbalnej
Badania wykorzystujące PET wykazały, że leki przeciwdepresyjne escitalopram i duloksetyna poprawiają pamięć werbalną u osób z depresją – od umiarkowanej do ciężkiej. Jest to efektem klinicznym związanym ze zmianami poziomu receptora serotoniny 4 (5-HT4) w mózgu.
Odkrycia duńskich naukowów zaprezentowane 23 września na 37. kongresie European College of Neuropsychopharmacology (ECNP), a następnie opublikowane w czasopiśmie „Biological Psychiatry”, sugerują, że istnieje pobudzenie receptora 5-HT4 poprawia pamięć werbalną w depresji.
– U osób z depresją pamięć werbalna jest często upośledzona. Ma to duży wpływ na ich zdolność do pracy i normalnego życia. Dlatego jesteśmy tak podekscytowani naszym odkryciem – powiedziała autorka badania dr Vibeke H. Dam ze Szpitala Uniwersyteckiego w Kopenhadze. –Jeśli uda nam się znaleźć sposób na bardziej bezpośrednią aktywację receptora serotoniny 4, być może uda nam się leczyć zaburzenia pamięci dotykające wielu pacjentów i na które obecnie tak naprawdę nie mamy terapii – dodała.
Największa próba tego typu
Badanie duńskich naukowców jest największym jak dotąd pojedynczym badaniem PET sprawdzającym neuroprzekaźnictwo serotoninergiczne w dużych zaburzeniach depresyjnych w trakcie leczenia przeciwdepresyjnego. Objęto nim 90 pacjentów z umiarkowaną lub ciężką depresją, którzy przeszli podstawowe testy poznawcze i skany mózgu w celu zmierzenia poziomu receptora 5-HT4 przed rozpoczęciem leczenia selektywnym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny escitalopramem.
Pacjenci, którzy nie wykazywali poprawy w zakresie objawów depresyjnych po 4 tygodniach (n = 14), oceniani za pomocą skali oceny depresji Hamiltona (HAMD6), zostali przestawieni na inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny – duloksetynę.
Leczenie przeciwdepresyjne spowodowało obniżenie poziomu receptora 5-HT4
Zarówno escitalopram, jak i duloksetyna hamują wychwyt zwrotny 5-HT4, zwiększając aktywność neuroprzekaźników. Escitalopram przede wszystkim zwiększa poziom serotoniny, podczas gdy duloksetyna podnosi zarówno poziom serotoniny, jak i noradrenaliny.
Pierwszorzędową miarą wyniku poznawczego była zmiana w zadaniu werbalnej pamięci afektywnej. Drugorzędnymi wynikami poznawczymi były zmiany w pamięci roboczej, czas reakcji, błąd rozpoznawania emocji i negatywne emocje społeczne.
Po 8 tygodniach leczenia podgrupa 40 pacjentów powtórzyła skany PET, a po 12 tygodniach wszyscy pacjenci powtórzyli testy poznawcze. Pasujące dane neuroobrazowe i poznawcze były dostępne dla 88 pacjentów na początku badania i dla 39 pacjentów z reskanem.
Zgodnie z oczekiwaniami badanie wykazało, że leczenie przeciwdepresyjne spowodowało obniżenie poziomu receptora 5-HT4. – Jedna z hipotez mówi, że jeśli zwiększymy dostępność serotoniny podczas leczenia, odpowiedzią może być regulacja receptorów w dół. Interesujące było to, efekt zaobserwowaliśmy u wszystkich pacjentów, niezależnie od tego, czy klinicznie zareagowali, czy nie. Widzimy więc, że lek robi to, co powinien robić w mózgu – tłumaczyła Dam. Ale, jak powiedziała ekspertka, nie ma związku między poziomem receptora 5-HT4 a wynikami HAMD6.
Zyski w pamięci werbalnej
Chociaż obniżenie poziomu 5-HT4 nie korelowało z objawami somatycznymi lub nastrojowymi, korelowało z objawami poznawczymi. Co ciekawe, podczas gdy większość pacjentów wykazała poprawę objawów depresyjnych – wielu z nich osiągnęło remisję lub powrót do zdrowia – doświadczyła również poprawy pamięci werbalnej. Poprawa ta nie była jednak ze sobą skorelowana. Możliwe jest, że jedna z nich poprawiła się bardziej niż druga, bez widocznego związku między nimi, oceniła Dam.
–To, co było powiązane, to sposób, w jaki mózg reagował na leki na ten konkretny receptor. Więc nawet jeśli występuje regulacja receptora w dół, nadal jest dużo jego aktywacji, a nasze myślenie jest takie, że to aktywacja receptora jest ważna.
Prace innych grup wykazały, że inny lek, prukalopryd, który jest stosowany w leczeniu gastroparezy, może bardziej bezpośrednio aktywować receptor 5-HT4, a leczenie zdrowych ochotników tym lekiem może poprawić pamięć i uczenie się.
– Moglibyśmy zmienić przeznaczenie tego leku, a obecnie szukamy funduszy na przetestowanie go w wielu różnych grupach, takich jak wstrząśnienie mózgu, cukrzyca i depresja – stwierdził współautor badania, dr Vibe G. Frokjaer, dodając, że potrzebne są dalsze badania, aby zrozumieć potencjalne implikacje wyników.
– Słabe funkcje poznawcze są bardzo trudne do skutecznego leczenia i mogą wymagać dodatkowej terapii. Ta praca wskazuje na możliwość stymulacji tego specyficznego receptora, abyśmy mogli leczyć problemy poznawcze, nawet niezależnie od tego, czy pacjent pokonał podstawowe objawy depresji – napisali naukowcy w komunikacie.
Receptory 5-HT4 w mózgu są zmniejszone u pacjentów z depresją
Komentując badania, dr Philip Cowen, profesor psychofarmakologii na Uniwersytecie Oksfordzkim, powiedział, że w świetle ostatnich kontrowersji dotyczących roli serotoniny w mózgu w depresji klinicznej warto zauważyć, że badania PET grupy kopenhaskiej dostarczają jednoznacznych dowodów na to, że receptory 5-HT4 w mózgu są zmniejszone u pacjentów z depresją bez leków. Ich praca pokazuje również rolę receptorów 5-HT4 w mózgu w funkcjach poznawczych. Potwierdza to niedawne prace z Oksfordu, pokazujące, że stymulant receptora 5-HT4, prukalopryd – lek dopuszczony do leczenia zaparć – poprawia pamięć zarówno u zdrowych uczestników, jak i osób zagrożonych depresją – dodał.
