eISSN: 1897-4309
ISSN: 1428-2526
Contemporary Oncology/Współczesna Onkologia
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Supplements Addendum Special Issues Editorial board Reviewers Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
SCImago Journal & Country Rank
1/2006
vol. 10
 
Share:
Share:

The clinical significance of p21WAF1/CIP1 protein expression in non-small cell lung cancer

Dorota Dworakowska

Współcz Onkol (2006) vol. 10; 1 (24–27)
Online publish date: 2006/02/22
Article file
- Kliniczne znaczenie.pdf  [0.06 MB]
Get citation
 
 
Rak płuca, z uwagi na dużą i ciągle rosnącą liczbę zachorowań oraz niezadowalające wyniki leczenia, stanowi istotny problem medyczny i społeczny. W ostatnich kilku latach pojawiło się wiele doniesień wskazujących, że zastosowanie leczenia chemicznego w uzupełnieniu metod miejscowych może przyczynić się do niewielkiej, ale klinicznie istotnej poprawy wyników leczenia. Wiele danych wskazuje, że lepsze poznanie cech biologicznych tej grupy nowotworów mogłoby stanowić element pomocny w opracowaniu nowych strategii leczniczych, w tym terapii genowej. Terapia ta w przyszłości pozwoli prawdopodobnie na dobranie indywidualnego sposobu leczenia dla konkretnego chorego w odniesieniu do zaburzeń genetycznych, które u niego występują. Gen supresorowy WAF1/CIP1 (WAF1, Cip1, sdi1, CAP20), zlokalizowany na chromosomie 6p21.2, koduje białko o masie cząsteczkowej 21 kDa. Produkt białkowy tego genu – białko p21WAF1/CIP1 indukowany jest przez dziką formę białka p53 i uczestniczy w zahamowaniu cyklu komórkowego pomiędzy fazami G1/S [1]. p21WAF1/CIP1 inaktywując kinazy zależne od cyklin (cdk), powoduje zatrzymanie fosforylacji białka pRb [2]. Jest ono zaangażowane w regulację naprawy DNA [3], w proces różnicowania komórek [4] oraz w zahamowanie procesu apoptozy [5, 6]. p21WAF1/CIP1 poprzez hamowanie białka PCNA, uczestniczy w zatrzymaniu replikacji DNA [3]. Zaburzenia regulacji stężenia białka p21WAF1/CIP1 odgrywają istotną rolę w procesie transformacji nowotworowej [7]. Ze względu na zaangażowanie w zahamowanie apoptozy gen WAF1/CIP1 może prawdopodobnie odgrywać rolę, nie tylko jako gen supresorowy, ale również jako protoonkogen [6]. Po uszkodzeniu DNA, p53-zależna indukcja białka p21WAF1/CIP1 powoduje zatrzymanie cyklu komórkowego [1]. W komórkach, które utraciły dziką formę białka p53 lub zawierają zmutowane białko p53, stężenie białka p21WAF1/CIP1 jest bardzo niskie lub p21WAF1/CIP1 jest całkowicie nieobecne. Brak białka p21WAF1/CIP1 przy równoczesnym braku funkcjonalnego białka p53 może spowodować przejście komórki do fazy S, bez zatrzymania w fazie G1, pomimo uszkodzenia nici DNA. W konsekwencji może dojść do niestabilności genetycznej komórki oraz indukcji onkogenezy [8]. Z drugiej strony białko p21WAF1/CIP1 może w różnych sytuacjach działać niezależnie od p53 [9] np. podczas fizjologicznego rozwoju tkanek czy różnicowania komórek [4]. Kliniczne znaczenie występowania białka p21WAF1/CIP1 w komórkach NDKRP pozostaje tematem kontrowersji [10–13]. Dodatkowo niewiele jest prac dotyczących łącznej oceny współwystępowania białka p21WAF1/CIP1 wraz z pozostałymi białkami zaangażowanymi w regulację cyklu komórkowego (m.in. p53, pRb, mdm2, PCNA). Jak dotąd w odniesieniu do wielu białek (m.in. p53, pRb) dysponujemy niedoskonałymi przeciwciałami, które nie pozwalają w pełni ustalić z jakim zaburzeniem mamy do czynienia. Ocena współwystępowania czynników, które podlegają regulacji białka p53 i pRb, może w znacznym stopniu poszerzyć nasze rozumienie, które funkcje danego genu zostały zaburzone w komórce nowotworowej. I tak np. występowanie białka p21WAF1/CIP1 w lepszy sposób ocenia stan funkcjonalny genu P53 niż sama ocena występowania białka p53. Dzieje się tak dlatego, ponieważ białko p21WAF1/CIP1 ulega akumulacji w przypadku pobudzenia genu P53 [1, 14]. W piśmiennictwie światowym odsetek guzów z obecnością białka p21WAF1/CIP1 w komórkach NDKRP wahał się pomiędzy 27 a 80 proc. [10, 11, 15–25]. Tak duża rozpiętość ekspresji p21WAF1/CIP1 w komórkach NDKRP może wynikać z różnic metodologicznych, dotyczących barwienia immunohistochemicznego. Drugą istotną kwestią jest przyjęcie przez różnych autorów niejednolitych punktów odcięcia, w których preparaty zostały zakwalifikowane jako dodatnie. Stosowano punkty odcięcia od 0 proc. [26], przez 1 proc. [23], 5 proc. [10, 11] do 10 proc. [16, 18, 19]. W badaniach na liniach komórkowych wykazano, że białko p21WAF1/CIP1 jako inhibitor PCNA, blokuje replikację DNA komórki oraz jej proliferację [3, 27]. W pracach dotyczących NDKRP nie stwierdzono zależności pomiędzy występowaniem białka p21WAF1/CIP1 a wskaźnikiem proliferacji komórkowej, ocenianym za pomocą występowania białka PCNA [10, 22]. Nie stwierdzono również zależności pomiędzy występowaniem białka p21WAF1/CIP1 a ilością komórek apoptotycznych [10]. Interesującą korelacją obserwowaną w komórkach NDKRP była zależność pomiędzy białkiem p21WAF1/CIP1 a akumulacją produktu białkowego protoonkogenu MDM2 [16]. W chwili obecnej trudno jest ocenić bezpośredni związek pomiędzy funkcjonowaniem białek p21WAF1/CIP1 oraz mdm2. Powstawanie białka p21WAF1/CIP1 [1, 14], podobnie jak i białka mdm2 [28], ściśle zależy od białka p53. Być może wspólne nagromadzenie się białek p21WAF1/CIP1 oraz mdm2 jest konsekwencją tego samego procesu – aktywacji genu P53. Z drugiej strony możliwe jest, że białka mdm2 i p21WAF1/CIP1 wiążą się ze sobą w sposób niezależny od białka p53 [16, 17]. Ostatnia hipoteza znajduje potwierdzenie w pracy Aikawy i wsp., w której wykazano istnienie związku pomiędzy białkiem mdm2 i p21WAF1/CIP1, czemu nie towarzyszył związek pomiędzy występowaniem białka p21WAF1/CIP1 a p53 oraz p53 a mdm2 [16]. Brak zależności pomiędzy p21WAF1/CIP1 a p53 obserwowano również w innych pracach dotyczących NDKRP [10, 11, 15-20, 22, 26]. Kolejną interesującą korelacją w NDKRP jest współwystępowanie białka p21WAF1/CIP1 oraz cykliny D1 [29]. Stwierdzono ją również w badaniach dotyczących raka pęcherza moczowego [27] oraz nowotworów jelita grubego i odbytnicy [30]. Do tej pory podkreślano jedynie wspólne uczestnictwo białka p21WAF1/CIP1 oraz cykliny D1 w regulacji procesu fosforylacji białka pRb [1, 14]. Coraz więcej danych sugeruje jednak, ze pomiędzy tymi białkami istnieje dodatkowo inny związek. Ustalenie tego związku wydaje się być szczególnie istotne, zwłaszcza że oba białka uczestniczą w regulacji tej samej fazy cyklu komórkowego oraz ze względu na postulowaną ostatnio rolę białka p21WAF1/CIP1 nie tylko jako genu supresorowego, ale również jako protoonkogenu [6]. Dane na temat zależności pomiędzy białkiem p21WAF1/CIP1 a cechami klinicznymi chorych na NDKRP są rozbieżne. Autorzy analizowali częstość występowania białka p21WAF1/CIP1 w odniesieniu do wieku i płci chorych, stopnia zaawansowania klinicznego choroby, rodzaju histopatologicznego oraz stopnia zróżnicowania guza nowotworowego. W dostępnym piśmiennictwie nie stwierdzono zależności pomiędzy występowaniem białka p21WAF1/CIP1 a wiekiem i płcią chorych na NDKRP [10, 11, 21], w wielu pracach nie przeprowadzono jednak tej analizy [16, 18, 19, 22, 24, 26].
W jednym z badań białko p21WAF1/CIP1 występowało częściej u chorych z I oraz II stopniem zaawansowania klinicznego choroby w porównaniu z chorymi z stopniem zaawansowania IIIA (40,2 proc. vs 22,5 proc., p=0,048) [11]. W innym badaniu uzyskano przeciwne wyniki, ponieważ białko p21WAF1/CIP1 występowało częściej w u chorych z wyższym stopniem zaawansowania klinicznego choroby [16]. W kolejnych pracach nie wykazano związku pomiędzy nagromadzeniem białka p21WAF1/CIP1 a stopniem zaawansowania klinicznego nowotworu [10, 21, 22, 24, 26]. W pracy Aikawy i wsp. białko p21WAF1/CIP1 występowało częściej w gruczolakorakach niż raku płaskonabłonkowym [16]. Autorzy tej pracy ocenili występowanie białka p21WAF1/CIP1 u chorych z różnymi stopniami zaawansowania klinicznego, a obecność białka p21WAF1/CIP1 stwierdzili w 38 proc. gruczolakoraków w porównaniu do 15 proc. raków płaskonabłonkowych (p<0,01) [16]. W innych badaniach nie potwierdzono związku pomiędzy występowaniem białka p21WAF1/CIP1 a rodzajem histopatologicznym guza nowotworowego [10, 11, 21, 22, 24, 26]. Kolejną zależnością ocenianą przez autorów była korelacja pomiędzy ekspresją białka p21WAF1/CIP1 a stopniem zróżnicowania guza nowotworowego. W jednej z prac wykazano, że białko p21WAF1/CIP1 występowało częściej w guzach o wyższym stopniu zróżnicowania komórek nowotworowych [26], podczas gdy w innych badaniach obecność białka p21WAF1/CIP1 stwierdzana była częściej w guzach o niskim stopniu zróżnicowania [22, 24]. W kolejnych pracach nie wykazano związku pomiędzy występowaniem p21WAF1/CIP1 a stopniem zróżnicowania guza nowotworowego [10, 21].
W piśmiennictwie światowym istnieje wiele prac dotyczących obecności białka p21WAF1/CIP1 w komórkach NDKRP [10, 11, 15–26], natomiast zaledwie kilka z nich dotyczy rokowniczego znaczenia tego parametru [10, 11, 21, 24–26]. Wyniki tych prac są rozbieżne. Część autorów sugeruje brak rokowniczego znaczenia ekspresji białka p21WAF1/CIP1 w NDKRP [11, 16, 26], jakkolwiek inni uważają, że obecność p21WAF1/CIP1 wiąże się z lepszym rokowaniem w tym nowotworze [10, 24, 25]. Lepsze rokowanie obserwowano również w podgrupie chorych z fenotypem p21WAF1/CIP1+/p53, w porównaniu do grupy o fenotypie p21WAF1/CIP1-/p53+ [10]. W innych pracach dotyczących NDKRP, nie stwierdzono wpływu na przeżycie żadnego ze złożonych fenotypów p21WAF1/CIP1 /p53 [11, 24, 26]. W największym badaniu dotyczącym występowania białka p21WAF1/CIP1 przeprowadzonym w NDKRP wykazano, że jego obecność wiąże się z lepszym rokowaniem (n=233, p=0,006). Związek ekspresji białka p21WAF1/CIP1 z przeżyciem chorych potwierdzono również w analizie wieloczynnikowej [10]. W badaniu tym, po podziale chorych na podgrupy w zależności od stopnia zaawansowania procesu nowotworowego, lepsze rokowanie obserwowano tylko w stopniu IA (n=64, p=0,007) oraz w II (n=26, p=0,038) w przeciwieństwie do stopnia IB (n=71, p=0,440) oraz IIIA (n=72, p=0,972) [10]. Badania naszego zespołu, po podziale chorych na podobne podgrupy, nie potwierdziły tych obserwacji [21]. W ostatniej pracy badana grupa była prawie dwukrotnie mniejsza niż w badaniu Shoji i wsp. (109 vs 233). Składała się z chorych w I, II i IIIA stopniu zaawansowania klinicznego odpowiednio w 44 proc., 15 proc. i 41 proc. chorych [21], podczas gdy w badaniu Shoji i wsp., I, II i IIIA stopień zaawansowania klinicznego występował odpowiednio w 58 proc., 11 proc. i 31 proc. przypadków [10]. W badaniu Shoji i wsp. prawdopodobieństwo 5-letniego przeżycia dla całej grupy wynosiło 68 proc., podczas gdy w naszym badaniu wynosiło zaledwie 42 proc. [21]. Podsumowując powyższe rozważania wydaje się, że ocena klinicznego znaczenia oraz wartości rokowniczej występowania białka p21WAF1/CIP1 w NDKRP wymaga dalszych badań, ponieważ gen WAF1/CIP1 z jednej strony pełni funkcję genu supresorowego, z drugiej zaś może uczestniczyć w aktywacji onkogenezy [6].

Piśmiennictwo
1. el-Deiry WS, Tokino T, Velculescu VE i wsp. WAF1, a potential mediator of p53 tumor suppression. Cell 1993; 75: 817-25. 2. Dotto GP. p21 (WAF1/Cip1): more than a break to the cell cycle? Biochim Biophys Acta 2000; 1471: M43-56. 3. Li R, Waga S, Hannon GJ, Beach D, Stillman B. Differential effects by the p21 CDK inhibitor on PCNA-dependent DNA replication and repair. Nature 1994; 371: 534-7. 4. Macleod KF, Sherry N, Hannon G, Beach D, Tokino T, Kinzler K, Vogelstein B, Jacks T. p53-dependent and independent expression of p21 during cell growth, differentiation, and DNA damage. Genes Dev 1995; 9: 935-44. 5. Polyak K, Waldman T, He TC, Kinzler KW, Vogelstein B. Genetic determinants of p53-induced apoptosis and growth arrest. Genes Dev 1996; 10: 1945-52. 6. Roninson IB. Oncogenic functions of tumour suppressor p21 (Waf1/Cip1/Sdi1): association with cell senescence and tumour-promoting activities of stromal fibroblasts. Cancer Lett 2002; 179: 1-14. 7. Papandreou CN, Bogenrieder T, Loganzo F, Albino AP, Nanus DM. Expression and sequence analysis of the p21 (WAF1/CIP1) gene in renal cancers. Urology 1997; 49: 481-6. 8. Marx J. New link found between p53 and DNA repair. Science 1994; 266: 1321-2. 9. Michieli P, Chedid M, Lin D, Pierce JH, Mercer WE, Givol D. Induction of WAF1/CIP1 by a p53-independent pathway. Cancer Res 1994; 54: 3391-5. 10. Shoji T, Tanaka F, Takata T i wsp. Clinical significance of p21 expression in non-small-cell lung cancer. J Clin Oncol 2002; 20: 3865-71. 11. Komiya T, Hosono Y, Hirashima T i wsp. p21 expression as a predictor for favorable prognosis in squamous cell carcinoma of the lung. Clin Cancer Res 1997; 3: 1831-5. 12. Saitoh G, Sugio K, Ishida T, Sugimachi K. Prognostic significance of p21waf1, cyclin D1 and retinoblastoma expression detected by immunohistochemistry in non-small cell lung cancer. Oncol Rep 2001; 8: 737-43. 13. Singhal S, Vachani A, Antin-Ozerkis D, Kaiser LR, Albelda SM. Prognostic implications of cell cycle, apoptosis, and angiogenesis biomarkers in non-small cell lung cancer: a review. Clin Cancer Res 2005; 11: 3974-86. 14. el-Deiry WS, Harper JW, O’Connor PM i wsp. WAF1/CIP1 is induced in p53-mediated G1 arrest and apoptosis. Cancer Res 1994; 54: 1169-74. 15. Vonlanthen S, Heighway J, Kappeler A, Altermatt HJ, Borner MM, Betticher DC. p21 is associated with cyclin D1, p16INK4a and pRb expression in resectable non-small cell lung cancer. Int J Oncol 2000; 16: 951-7. 16. Aikawa H, Sato M, Fujimura S i wsp. MDM2 expression is associated with progress of disease and WAF1 expression in resected lung cancer. Int J Mol Med 2000; 5: 631-3. 17. Marchetti A, Doglioni C, Barbareschi M i wsp. p21 RNA and protein expression in non-small cell lung carcinomas: evidence of p53-independent expression and association with tumoral differentiation. Oncogene 1996; 12: 1319-24. 18. Xue Q, Sano T, Kashiwabara K, Oyama T, Nakajima T. Aberrant expression of pRb, p16, p14ARF, MDM2, p21 and p53 in squa- mous cell carcinomas of lung. Jpn J Cancer Res 2001; 92: 285-92. 19. Xue Q, Sano T, Kashiwabara K, Saito M, Oyama T, Nakajima T. Aberrant expression of pRb, p16, p14ARF, MDM2, p21 and p53 in stage I adenocarcinomas of the lung. Pathol Int 2002; 52: 103-9. 20. Takeshima Y, Yamasaki M, Nishisaka T, Kitaguchi S, Inai K. p21WAF1/CIP1 expression in primary lung adenocarcinomas: heterogeneous expression in tumor tissues and correlation with p53 expression and proliferative activities. Carcinogenesis 1998; 19: 1755-61. 21. Dworakowska D, Jassem E, Jassem J i wsp. Absence of prognostic significance of p21 (WAF1/CIP1) protein expression in non-small cell lung cancer. Acta Oncol 2005; 44: 75-9. 22. Groeger AM, Caputi M, Esposito V i wsp. Expression of p21 in non small cell lung cancer relationship with PCNA. Anticancer Res 2000; 20: 3301-5. 23. Akita K, Inagaki H, Sato S i wsp. p185 (HER-2/neu) and p21 (CIP1/WAF1) expression in primary tumors and lymph node metastases in non-small cell lung cancer. Jpn J Cancer Res 2002; 93: 1007-11. 24. Caputi M, Esposito V, Baldi A, De Luca A, Dean C, Signoriello G, Baldi F, Giordano A. p21WAF1/CIP1mda-6 expression in non-small-cell lung cancer: relationship to survival. Am J Respir Cell Mol Biol 1998; 18: 213-7. 25. Esposito V, Baldi A, Tonini G i wsp. Analysis of cell cycle regulator proteins in non-small cell lung cancer. J Clin Pathol 2004; 57: 58-63. 26. Bennett WP, el-Deiry WS, Rush WL i wsp. p21WAF1/CIP1 and transforming growth factor beta 1 protein expression correlate with survival in non-small cell lung cancer. Clin Cancer Res 1998; 4: 1499-506. 27. Liukkonen T, Lipponen P, Raitanen M, Kaasinen E, Ala-Opas M, Rajala P, Kosma VM. Evaluation of p21WAF1/CIP1 and cyclin D1 expression in the progression of superficial bladder cancer. Finbladder Group. Urol Res 2000; 28: 285-92. 28. Wu X, Bayle JH, Olson D, Levine AJ. The p53-mdm-2 autoregulatory feedback loop. Genes Dev 1993; 7: 1126-32. 29. Brambilla E, Moro D, Gazzeri S, Brambilla C. Alterations of expression of Rb, p16 (INK4A) and cyclin D1 in non-small cell lung carcinoma and their clinical significance. J Pathol 1999; 188: 351-60. 30. Holland TA, Elder J, McCloud JM, Hall C, Deakin M, Fryer AA, Elder JB, Hoban PR. Subcellular localisation of cyclin D1 protein in colorectal tumours is associated with p21 (WAF1/CIP1) expression and correlates with patient survival. Int J Cancer 2001; 95: 302-6.
Adres do korespondencji
dr med. Dorota Dworakowska Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Zaburzeń Hemostazy Akademia Medyczna ul. Dębinki 7 80-211 Gdańsk tel. +48 58 349 28 42 faks +48 58 349 29 41 e-mail: ddw@amg.gda.pl
Copyright: © 2006 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.